Endonezya Su Ürünleri Yetiştiriciliği 2025: Türk Yatırımcılar İçin Sürdürülebilir Yüksek Değerli Tarım Kılavuzu

Endonezya’nın Mavi Ekonomisinde Stratejik Konumlanma ve %30+ Kâr Marjı Hedefi

BÖLÜM 1: Yüksek Değerli Pazar ve Stratejik Bölgesel Fırsatlar

1.1. Küresel Su Ürünleri Yetiştiriciliğinde Endonezya’nın Konumu (2025 Görünümü)

Endonezya balıkçılık sektörü, küresel bir güç olarak kabul edilmekte ve toplam üretim hacminin %66,87’sini sağlayan su ürünleri yetiştiriciliği ile büyümenin ana motoru haline gelmiştir.¹ Asya-Pasifik bölgesinin bir parçası olan Endonezya, 2025-2030 yılları arasında yıllık %5’in üzerinde güçlü bir büyüme öngörüsüyle ² dinamik bir pazarda yer almaktadır. Denizcilik ve Balıkçılık Bakanlığı (KKP), bu sektörü “Mavi Ekonomi” konsepti çerçevesinde sürdürülebilirlik ve artan üretim hedefleriyle ulusal balık arzının temel itici gücü olarak konumlandırmıştır.³ Bu hedeflere ulaşmak için, kritik altyapı iyileştirmelerini ve ileri teknolojik kapasiteleri finanse etmek amacıyla yabancı doğrudan yatırım (YDY) aktif olarak teşvik edilmektedir.²

Pazar konumu sağlam kalırken—Endonezya karides ihracatı, 2025 Mayıs ayına kadar stratejik sevkiyat hızlandırmasıyla değerde %26’lık kayda değer bir artış göstermiştir ⁶—sektör kısa vadeli dalgalanmalarla karşı karşıyadır. Amerika Birleşik Devletleri tarafından Endonezya karidesine uygulanan %19’luk anti-damping vergisi, toplam ihracatı %30’a kadar düşürme potansiyeliyle sarsıntı yaratmıştır.⁷ Bu yapısal zorluk, Endonezyalı üreticileri Çin, Orta Doğu ve Avrupa Birliği gibi yüksek büyüme gösteren alternatif pazarlara yönelmeye zorlamaktadır.⁷

Avrupa Birliği ile 2026 yılına kadar güvence altına alınması beklenen Serbest Ticaret Anlaşması (STA) müzakereleri, sürdürülebilir kaynaklı yüksek değerli deniz ürünlerine olan talebi büyük ölçüde artırmayı hedeflemektedir.⁷ Bu dış baskı—tarife aksaklığı—İleri Düzey Su Ürünleri Sistemleri (RAS) veya Biyoflok gibi izlenebilir, ileri teknolojinin benimsenmesini hızlandırmaktadır. Bu, halihazırda en büyük yatırım payını ($232 milyon) çeken, katma değerli işleme altyapısına yapılan yatırımı teşvik etmektedir . Sofistike yatırımcılar için, sürdürülebilirliğe uyum sağlamak sadece bir uyum maliyeti değil, uluslararası tercihli finansmana (Dünya Bankası ve Hollanda konsorsiyumları tarafından desteklenen) ⁴ erişim sağlayan ve AB gibi yüksek standartlı, premium pazarlara giriş imkanı sunan kritik bir rekabet avantajıdır.⁷ Uzun vadeli finansal sürdürülebilirlik, iklim açısından akıllı büyüme stratejilerine bağlılıkla doğrudan ilişkilidir.⁹

1.2. Yüksek Değerli Türlere Odaklanma: Pazar Potansiyeli ve Sürdürülebilirlik Profilleri

Endonezya su ürünleri yetiştiriciliğine yapılacak yatırımlar, güçlü ihracat potansiyelini sürdürülebilir, yoğun yetiştirme tekniklerine uygunlukla birleştiren türlere öncelik vermelidir.

1.3. Bölgesel Risk ve Fırsat Haritası (Altyapı, Lojistik ve Politika)

Optimal yatırım bölgesi, altyapı yoğunluğu ve lojistik kolaylığının çevresel kalite ve biyogüvenlik riskiyle dengelenmesiyle belirlenir.

• Yerleşik Kümeler (Cava, Lampung, NTB): South Lampung, Cirebon (Batı Cava), Situbondo (Doğu Cava) ve Lombok (Batı Nusa Tenggara) ¹⁹ gibi iller yerleşik su ürünleri merkezleridir. Bunlar olgun lojistik zincirler ve kurulu işleme tesisleri sunar.²⁰ Ancak, arazi rekabeti, yüksek girdi fiyatları ve yoğun yetiştiricilik uygulamalarından kaynaklanan yüksek biyogüvenlik riski dezavantajlarıdır.²¹ Bu bölgeler, yüksek biyogüvenlik altyapısı (RAS/Biofloc) gerektirir.¹⁹
• Gelişen Sınırlar (Sulawesi, Doğu Endonezya): Orta Sulawesi (2023’te $7,2 milyar Yabancı Doğrudan Yatırım gerçekleştirildi) ve Maluku, Wakatobi gibi ulusal politika ve Dünya Bankası gibi uluslararası programlar tarafından hedeflenen doğu bölgeleri ⁸, daha temiz ekosistemler sunar. Bu bölgelerdeki yatırım riski, çevresel bozulmadan operasyonel lojistiğe kayar. Ana kısıtlama, yüksek nakliye maliyeti ve doğrudan ihracat uçuşlarının olmayışıdır; bu durum, hassas veya zamana duyarlı ürünlerin rekabet gücünü azaltır.²⁴

Tablo 1.1: Bölgesel Su Ürünleri Yatırım Risk Matrisi (2025)

1.4. Yatırım Tavsiyesi: Stratejik Bölgesel Seçim

Yapılması Gerekenler: Yabancı yatırımcılar, bölgesel imar planlarının (RTRW) su ürünleri yetiştiriciliğine açıkça kıyı alanları tahsis ettiği bölgelere öncelik vermelidir. Bu, Izin Lokasi Perairan (Su Alanı İzni) alınması için elzemdir.²³ Hızlı bir getiri hedefleyen projeler için (Java, Lampung), yalnızca gelişmiş, kapalı döngü biyogüvenlik sistemleri (RAS veya ileri Biofloc) için garanti edilmiş bir bütçeyle eşleştirildiğinde, batı kümelenmelerine odaklanılmalıdır.¹⁹ Uzun vadeli sürdürülebilir büyüme hedefleyen yatırımcılar için, Doğu Endonezya önerilir, ancak yüksek nakliye maliyetlerini hafifletmek için entegre lojistik veya yerinde işleme kapasiteleri planına dahil edilmelidir.⁸

Dikkat Edilmesi Gerekenler: Yalnızca ucuz arazi veya düşük başlangıç operasyonel giderlerine dayanarak yatırım kararları vermek tehlikelidir. Yerel çevresel geçmişe, özellikle komşu çiftliklerdeki kalıcı hastalık salgınlarına ve kıyı düzenlemelerine uyuma odaklanan titiz bir durum tespiti zorunludur. Arazi kullanım çatışması ve imtiyaz süreçlerindeki şeffaflık eksikliği, Endonezya’da önemli ekonomik ve çevresel maliyetler olarak kalmaktadır.²⁷

BÖLÜM 2: Sürdürülebilir Su Ürünleri Teknolojileri: Kârlılığı ve Girdi Kullanımını Optimize Etme

2.1. Teknoloji Seçim Çerçevesi: Yoğunluk vs. Kontrollü Sistemler

Yüksek değerli ihracat pazarlarında rekabet edebilmek için, üreticiler geleneksel yöntemlerden kararlı bir şekilde uzaklaşmalıdır.²⁸ Stratejik teknoloji seçimi, kontrollü, kaynak açısından verimli sistemlere odaklanmalıdır. Teknoloji seçimi, doğrudan hedef türe, mevcut sermayenin miktarına ve kültür ortamı üzerindeki istenen biyogüvenlik kontrol düzeyine bağlıdır.

2.2. Geri Dönüşümlü Su Ürünleri Sistemleri (RAS): Yüksek Biyogüvenlik, Yüksek CAPEX

RAS, kontrollü çevre yetiştiriciliğinin zirvesini temsil eder. Bu sistemler, su içeriğinin %90 veya daha fazlasını geri dönüştürmek, optimum kalite ve istikrarı sürekli olarak sürdürmek için tasarlanmıştır.²⁹ Bu kapasite, geleneksel Endonezyalı çiftçilerin en yaygın kısıtlaması olarak gösterdiği “Kötü su kalitesini” doğrudan ele alır (%95,83’ünü etkiler).²²

RAS, çevresel istikrarın büyüme performansını maksimize ettiği ve hastalıklardan kaynaklanan feci kayıpları minimize ettiği Orfoz veya ihracat kalitesinde Tilapia gibi yüksek değerli, premium türlerin yetiştiriciliği için idealdir. Ancak RAS, önemli bir başlangıç sermaye yatırımı (CAPEX) gerektirir ve pompalar, filtreler ve havalandırma sistemlerinin temel çalışması için sürekli, yüksek enerji girdisi gerektirir.¹⁶ Operasyonel sürdürülebilirlik, enerji maliyetlerine karşı oldukça hassastır.²¹ Kritik bir hafifletme stratejisi, kesintisiz bir güç kaynağı sağlamak ve uzun vadeli kârlılığı artırmak için güneş enerjisi üretimi ile pil depolama çözümlerinin entegrasyonunu içerir.²⁹

2.3. Biyoflok Teknolojisi (BFT): Daha Düşük Maliyet, Verimli Besin Döngüsü

Biyoflok Teknolojisi (BFT), daha erişilebilir, kaynak açısından verimli ve kârlı bir ara çözüm sunar. BFT, pond sistemindeki organik atık ve besinleri verimli bir şekilde geri dönüştüren mikrobiyal toplulukların (floklar) aktif olarak yetiştirilmesine dayanır, türler için ek protein sağlar ve azot atılımını azaltır.²⁹ BFT sistemleri, geleneksel yöntemlere göre %90’a kadar daha az su kullanarak çalışabilir, bu da onları su kıtlığı olan bölgeler veya küçük ölçekli yoğun operasyonlar için ideal hale getirir.¹⁶

BFT, büyük ölçekli RAS’tan önemli ölçüde daha uygun maliyetlidir, hatta bazen sofistike RAS kurulumlarının yirmide biri kadar düşük CAPEX tahminleriyle.¹⁶ BFT, Tilapia gibi dayanıklı, yüksek hacimli türlerin yetiştiriciliği için oldukça kârlıdır ve belirgin şekilde daha düşük yem tüketimi (düşük Yem Dönüşüm Oranı – FCR) sayesinde geleneksel yöntemlere göre üstün kâr marjları sunar.²⁸

Tablo 2.1: Yüksek Yoğunluklu Su Ürünleri Teknolojilerinin Karşılaştırılması

2.4. Kritik Girdi Tedarik Zinciri Değerlendirmesi

Yem maliyeti, operasyonel maliyetlerin en büyüğüdür ve çiftçilerin %83,33’ü tarafından yüksek maliyet kısıtlaması olarak belirtilmiştir.²² İthal balık unu bağımlılığı bu yüksek maliyeti artırmaktadır . Devletin “Kendi Kendine Yeterli Balık Yemi Programı” gibi girişimleri, ortaya çıkan yemin kalitesinin genellikle düşük olması nedeniyle beklenen olumlu iş performans etkilerini sağlayamamıştır.⁷ Bu durum, daha yüksek FCR’lara ve beklenmedik şekilde yüksek üretim maliyetlerine yol açmıştır.³⁴

Bu sistemik yetersizlik, yatırımcıların yoğun sistemlerin gerektirdiği performans için harici, düşük maliyetli yem kaynaklarına güvenemeyeceğini göstermektedir. Gerekli strateji, girdi tedarikini güvence altına almak için dikey entegrasyonu veya yüksek düzeyde izlenen tedarik ortaklıklarını içerir. Bu, balık ununa olan bağımlılığın yerine sürdürülebilir, üstün alternatiflerle yerel yüksek kaliteli yem formülasyonuna yatırım yapmayı içerir.

Alternatif proteinler, özellikle Kara Asker Sineği (BSF) böcek unu, Endonezya’nın önemli günlük organik atığını (40.000 tondan fazla) yüksek besin değerine sahip protein ve yağa dönüştürme kapasitesini kullanarak üstün ve sürdürülebilir bir çözüm sunar.⁶ BSF’nin potansiyel pazar büyüklüğüne ($460 milyar) rağmen, endüstri geleneksel balık ve soya fasulyesi unlarına karşı rekabetçi fiyatlandırmaya ulaşmakta zorlanmıştır.⁶ Bu maliyet zorluğu, önemli bir yukarı akış yatırım fırsatını temsil etmektedir: Yabancı sermaye ve teknoloji, BSF üretimini ölçeklendirerek fiyat engelini aşmada, büyük bir operasyonel maliyet kısıtlamasını oldukça kârlı, sürdürülebilir bir yukarı akış işine dönüştürmede etkili olabilir.³⁶

Yemin yanı sıra, yüksek kaliteli genç stok veya ‘tohum’ temini zorunludur. Düşük tohum kalitesi, patojen girişinin yaygın bir vektörüdür ve kaçınılmaz olarak yavaş büyümeye ve hastalığa karşı yüksek hassasiyete yol açar.²¹ Sertifikalı, patojen içermeyen Post-Larvae (PL) ve anaç stoğuna erişim sağlamak, biyogüvenlik ve çiftlik başarısı için tartışılmaz bir ön koşuldur .

2.5. Yatırım Tavsiyesi: Teknoloji Seçimi ve Girdi Güvenliği

Yapılması Gerekenler: BFT veya RAS’taki FCR azalmasından elde edilen maliyet tasarruflarını, gerekli artan sermaye ve enerji harcamalarıyla titizlikle karşılaştıran ayrıntılı finansal modelleme yapılmalıdır.²⁸ Premium, ihracat kalitesinde yüzgeçli balıklar için, yalnızca yüksek elektrik talebini yönetmek üzere pil depolamalı güneş enerjisi gibi garantili, kesintisiz bir yenilenebilir enerji kaynağıyla eşleştirildiğinde RAS’ın benimsenmesi önerilir.²⁹ En etkili yolu katastrofik hastalık riskini azaltmak ve optimal biyolojik performansı sağlamak olduğundan, kaliteli, sertifikalı tohum/PL teminine öncelik verilmelidir.²¹

Dikkat Edilmesi Gerekenler: Yoğun sistemlerin sürekli, yüksek elektrik gereksinimlerini göz ardı etmeyin veya hafife almayın; güç tüketimi yoğunlaştırma düzeyiyle doğru orantılıdır ve istikrarsız olması durumunda önemli bir finansal risk oluşturabilir.³¹ En önemlisi, kanıtlanmış devlet destekli yem programlarının başarısızlıkları ışığında ³⁴, sertifikasız veya düşük kaliteli yerel yeme güvenerek operasyonel maliyetleri düşürmeye çalışmak, kaçınılmaz olarak daha yüksek FCR’ye, bodur büyümeye ve genel proje kârlılığında azalmaya yol açacaktır.

BÖLÜM 3: Yasal Çerçevede ve Mülkiyet Haklarında Gezinme

3.1. Yabancı Yatırım Aracının Kurulması (PT PMA)

Endonezya’da su ürünleri yetiştiriciliği projeleri üstlenmek isteyen yabancı kuruluşlar, bir Yabancı Sermayeli Sınırlı Sorumluluk Şirketi olan PT PMA‘yı (Perseroan Terbatas Penanaman Modal Asing) kurmalıdır.²⁸

2025 tarihli 5 Sayılı Yatırım Bakanı Yönetmeliği (BKPM Reg. 5/2025) kapsamında önemli reformlar yapılmıştır ²²:

• Minimum Toplam Yatırım Planı: Her iş faaliyeti (KBLI) için IDR 10 Milyar (yaklaşık USD 640.000) olmaya devam etmektedir .
• Minimum Ödenmiş Sermaye (Nakit): Önceden IDR 10 Milyar olan bu tutar, artık yalnızca IDR 2.5 Milyar‘a (yaklaşık USD 160.000) düşürülmüştür . Kalan IDR 7.5 Milyar, makine, ekipman, fizibilite çalışmaları, inşaat maliyetleri ve su ürünleri yetiştiriciliği için kritik olan arazi ve bina maliyetleri dahil olmak üzere nitelikli nakit dışı varlıklardan ve harcamalardan oluşabilir.²²

Bu yapı, büyük, fiziksel altyapıya yatırım yapan yatırımcıları açıkça desteklemektedir (örn. RAS veya işleme tesisleri).¹ Yeni çerçeve, zorunlu üç aylık Yatırım Faaliyeti Raporları (LKPM) ve etkin olmayan hesapların daha hızlı devre dışı bırakılmasına izin verme gibi daha sıkı uyum beklentilerini de beraberinde getirmektedir.²⁴

3.2. Çevrimiçi Tek Başvuru (OSS) Sistemi Aracılığıyla Lisanslama

Endonezya’nın iş lisanslaması, risk tabanlı bir çerçeve (Perizinan Berusaha Berbasis Risiko, PBBR) altında çalışan Çevrimiçi Tek Başvuru (OSS) sistemi aracılığıyla yönetilmektedir.²⁴ Temel lisanslar:

1. İş Kimlik Numarası (Nomor Induk Berusaha, NIB): OSS sistemine kaydolduktan sonra elde edilen temel kayıt olup, Şirket Kayıt Sertifikası, İthalatçı Kimlik Numarası ve gümrük erişim hakkı işlevini görür.⁴⁰
2. İşletme Lisansı (Izin Usaha): Şirket, OSS sisteminde listelenen belirli taahhütleri yerine getirdikten sonra verilir.⁴⁰
3. Su Alanı İzni (Izin Lokasi Perairan): Su ürünleri yetiştiriciliği için bu izin kritiktir. Ana balıkçılık iş lisansı alınmadan önce KKP Su Ürünleri Yetiştiriciliği Genel Müdürlüğü’nden alınmalıdır. Projenin deniz ve kıyı mekansal planlama düzenlemelerine uygunluğunu onaylar.²³

3.3. Su Ürünleri Projeleri İçin Arazi Kullanım Süresi ve Mekansal Planlama

PT PMA aracılığıyla faaliyet gösteren yabancı yatırımcılar, Serbest Mülkiyet (Hak Milik) hakkına sahip olamazlar. Ancak, PMA yapısı büyük ölçekli altyapı için gerekli olan uzun vadeli arazi tapularına erişim sağlar:

• İnşaat Hakkı (Hak Guna Bangunan, HGB): PMA’nın devlet veya özel arazi üzerine bina ve sabit altyapı inşa etmesine ve sahip olmasına izin verir, geçerlilik süresi 80 yıla kadardır (ilk tahsis, uzatma ve yenileme yoluyla).⁴³
• Kültivasyon Hakkı (Hak Guna Usaha, HGU): Genellikle 25 ila 35 yıllık ilk süre ve yenileme seçenekleriyle büyük ölçekli tarım ve su ürünleri yetiştiriciliği faaliyetleri için verilir.

Herhangi bir kıyı veya deniz su ürünleri yetiştiriciliği projesi, yerel mekansal ve topluluk çıkarlarıyla çatışmamasını sağlamak için Izin Lokasi Perairan belgesini güvence altına almalıdır.²³ Arazi kullanım süresi ve imtiyazlarla ilgili yasal çerçeve, özellikle çakışan iddialar ve geleneksel hukuk (Adat) içeren çatışmalara maruz kalmaya devam etmektedir.¹⁰ Bu nedenle, titiz bir durum tespiti zorunludur.

3.4. Yatırım Teşvikleri ve Vergilendirme

Endonezya hükümeti, balıkçılık ve denizcilik sektörüne büyük yatırımı teşvik etmek için cazip gelir vergisi kolaylıkları sunmaktadır.¹⁹

• Net Gelir İndirimi: Yatırımcılar, toplam yatırım değerinin %30’una eşdeğer bir net gelir indirimi alabilirler. Bu, gayrimenkul varlıklar (arazi kullanım hakları dahil) için altı yıl boyunca yılda %5 oranında uygulanır.¹⁹
• Temettü Vergisinde İndirim: Temettü üzerindeki gelir vergisi, Endonezya ile yatırımcının ülkesi arasındaki geçerli Çifte Vergilendirmeyi Önleme Anlaşmalarına bağlı olarak daha da azaltılma potansiyeli ile sabit %10 oranına düşürülebilir.³⁰

Bu kolaylıkları elde etmek için, projelerin genellikle IDR 75 Milyar’ı (yaklaşık USD 4.8 milyon) aşan bir yatırım değeri gibi yüksek eşikleri karşılaması ve ürünlerin en az %50’sini ihraç etmesi veya minimum 100 kişiyi istihdam etmesi (bunun %90’ı Endonezya vatandaşı olmak üzere) gibi operasyonel kriterleri karşılaması gerekir.³⁰

3.5. Yatırım Tavsiyesi: Hukuk ve Uyum Stratejisi

Yapılması Gerekenler: Yabancı yatırımcılar, revize edilmiş IDR 10 Milyar minimum yatırım ve IDR 2.5 Milyar ödenmiş sermaye kuralında gezinmek için derhal uzman hukuk danışmanlığı almalıdır. Özellikle arazi, binalar ve makineler dahil tüm proje harcamalarının, BKPM Reg. 5/2025 uyarınca nitelikli varlıklar olarak doğru bir şekilde belgelenmesi ve sınıflandırılması sağlanmalıdır . OSS sistemi ilk kayıt için verimli olsa da, projenin bölgesel düzeyde mekansal uyumluluğunu doğruladığı için kritik Izin Lokasi Perairan‘ı KKP’den almak için önemli kaynaklar ayrılmalıdır.²³

Dikkat Edilmesi Gerekenler: Ödenmiş sermayedeki azalma, genel finansal taahhüdün azaldığı şeklinde yanlış yorumlanmamalıdır; zorunlu IDR 10 Milyar yatırım planı devam etmektedir . Özellikle HGB veya HGU haklarıyla ilgili olarak, geleneksel topluluklara yakın bölgelerde arazi edinimi sırasında, kalıcı arazi kullanım süresi çatışması ve düzenleyici şeffaflık eksikliği riski göz önüne alındığında, aşırı dikkat ve yoğun durum tespiti uygulanmalıdır.¹⁰

BÖLÜM 4: Proje Kurulumu, Risk Azaltma ve Finansal Tahminler

4.1. Temel Proje Kurulum Adımları

Başarılı proje kurulumu, güvenilir temiz su kaynaklarına, sağlam enerji arzına ⁴² erişimi ve hükümetin mekansal planlamasıyla sıkı uyumu sağlayarak titizlikle yer seçimiyle başlar. Düşük performansın ve artan hastalık riskinin yaygın bir nedeni, göletlerin ve arazinin yetersiz hazırlanmasıdır (önceki ürünlerden patojen temizliği ve atık uzaklaştırma dahil).²¹

IDR 10 Milyar minimum yatırım gereksinimi göz önüne alındığında , sermaye tahsisi, iklim açısından akıllı operasyonlar oluşturmak için yüksek standartlı inşaat tekniklerine (örn. plastik gölet astarı, merkezi drenaj sistemleri ve yüksek kaliteli havalandırma altyapısı) öncelik vermelidir.²¹ Kayıt sonrası uyum da aynı derecede kritiktir. PT PMA’ların, gerekli vergi kimliklerini edinme, ulusal sosyal güvenlik sistemine (BPJS) kaydolma ve zorunlu üç aylık Yatırım Faaliyeti Raporlarını (LKPM) BKPM’ye sunma dahil olmak üzere sürekli idari yükümlülükleri vardır .

4.2. Risk Azaltma Stratejileri

Biyogüvenlik Protokolleri ve Çiftlik Yönetimi

Biyogüvenlik, yoğun su ürünleri yetiştiriciliğinin başarısını belirleyen en önemli tek faktördür.³⁷

1. Önleme: Sıkı biyogüvenlik önlemleri, Beyaz Nokta Sendromu Virüsü (WSSV) ve EHP/HPM gibi feci hastalıklara karşı birincil savunmadır.¹¹ Önleme, patojen içermeyen sertifikalı tohum/PL teminini ve tüm su alım ve drenaj kanallarının titizlikle yönetilmesini gerektirir.²¹
2. Erken Tespit ve Müdahale: Yüksek yoğunluklu sistemler (RAS/BFT), dijital altyapı ile eşleştirilmelidir. IoT sensörleri ve Yapay Zeka (AI) platformları, potansiyel su kalitesi sorunlarının büyük ölçekli ölüm olaylarına dönüşmeden önce erken uyarılarını sunan gerçek zamanlı izleme ve tahmine dayalı analizler sağlar.¹¹

Herhangi bir yüksek teknolojili biyogüvenlik sisteminin etkinliği, insan uyumuna yüksek oranda bağlıdır. Yüksek teknoloji yatırımının yerel uygulamalar tarafından tehlikeye atılmasını önlemek için, yabancı yatırımcılar uluslararası hijyen standartlarına uyumu sağlamak amacıyla resmileştirilmiş personel eğitimine ve yeterli tesislere yoğun yatırım yapmalıdır.²¹

Yerel Ortaklar ve İmtiyaz Düzenlemelerinin Güvenilirliği Üzerine Durum Tespiti

Endonezya’daki başarı, karmaşık yerel paydaş ilişkilerinde gezinme yeteneğiyle ilişkilidir. Büyük projeler için kritik başarı faktörleri arasında sağlam bir yasal temel oluşturma, geri alınamaz sözleşmeler güvence altına alma ve güvenilir imtiyaz düzenlemeleri üzerinde kapsamlı durum tespiti yapma yer alır.⁸ Yatırımcılar, proje tasarımının yerel sosyal ve ticari çevreye uygun olmasını sağlamak için kapsamlı fizibilite çalışmalarına ve pazar değerlendirmelerine taahhütte bulunmalıdır.¹

4.3. Genel Finansal Tahminler ve Kârlılık Analizi

Yüksek değerli bir su ürünleri projesinin finansal yapısı, yüksek operasyonel OPEX ve biyolojik riski azaltmak için tasarlanmış yüksek başlangıç CAPEX tarafından yönlendirilir.¹

• CAPEX Bileşenleri: Yatırım maliyetleri kontrole ve kaliteye odaklanır. Başlıca bileşenler arasında uzun vadeli arazi haklarının (HGB/HGU) güvence altına alınması, astarlı göletlerin veya tankların inşası, sürekli ve yedekli havalandırma sistemlerinin tedariki ve dijital izleme teknolojisinin (IoT sensörleri) entegrasyonu yer alır.²¹
• OPEX Kıyaslamaları:

• Yem: En büyük operasyonel maliyeti oluşturur, tipik olarak toplam OPEX’in %50 ila %70’i arasında değişir.²²
• Güç: Yoğun sistemlerde (RAS/BFT) elektrik tüketimi yüksektir ve işletme maliyetlerinin %10 ila %25’ini oluşturur.²¹

Tablo 4.1: Kârlılık Karşılaştırması: Yoğun Vannamei vs. Kontrollü Tilapia

4.4. Beklenen Kâr Marjları ve Yatırım Getirisi (ROI)

Optimize edilmiş, teknolojik olarak gelişmiş yoğun karides yetiştiriciliği için hedef kâr marjları, döngü başına %30 veya daha yüksek ile agresiftir.¹⁰ Bunun elde edilmesi, temelde düşük bir FCR’yi, sürekli yüksek hayatta kalma oranlarını ve premium uluslararası pazarlara garantili erişimi sürdürmeye bağlıdır.

Bununla birlikte, finansal risk açıkça belirtilmiştir: Bir proje yüksek riskli bölgelerde geleneksel veya yarı-yoğun yöntemlere dayanıyorsa, tipik kâr marjı %10 gibi tehlikeli bir seviyeye düşer.⁴⁵

Tilapia için, BFT sistemlerinin sağladığı yüksek verim ve gelişmiş yem verimliliği, güvenilir bir yatırım getirisi sağlar.²⁸

4.5. Yatırım Tavsiyesi: Finansal Planlama ve Operasyonel Kontroller

Yapılması Gerekenler: Finansal planlama, premium yem ve enerji ile ilişkili yüksek maliyetler için bütçe ayırmalı, ancak uzun vadeli OPEX’i azaltmak için özellikle CAPEX yatırımlarını yapılandırmalıdır (örn. optimal FCR ve su kalitesine ulaşmak için RAS/BFT’ye yatırım yapmak).²² Projenin finansman yapısı, yeni BKPM yönetmeliğinden yararlanmalıdır, bu yönetmelik somut varlıkları (arazi/makine) yatırım minimumuna doğru kabul etmektedir . Gözlemlenen fiyat oynaklığı ve üretim riskleri göz önüne alındığında ⁴⁵, toplam proje maliyetine en az %25 ihtiyat fonu dahil edilmesi şiddetle tavsiye edilir.

Dikkat Edilmesi Gerekenler: En yaygın finansal hata, düşük maliyetli, yetersiz yem veya yetersiz biyogüvenlik altyapısı kullanarak yüksek yoğunluklu bir çiftliği çalıştırmaya çalışmaktır. Bu maliyet düşürme kararı, operasyonu yüksek %30 kâr aralığından, yüksek başarısızlık riskiyle birlikte savunmasız %10 marjına kaydırmakla doğrudan ilişkilidir.¹⁰ Değişken maliyetlerin etkin yönetimi ve şeffaf finansal gözetimin sağlanması, uzun vadeli finansal sürdürülebilirliğin gerçekleştirilmesi için kritik öneme sahiptir.²⁹

Bu kılavuz, uzman bir Endonezyalı Tarım Danışmanının perspektifini yansıtmakta olup, Türk yatırımcıların Endonezya’daki su ürünleri yetiştiriciliği sektöründeki en kârlı, sürdürülebilir ve yasal olarak uyumlu yatırım yollarında gezinmelerine yardımcı olmayı amaçlamaktadır.

Alıntılanan çalışmalar

1. Infrastructure Improvement for Shrimp Aquaculture Project: Economic and Financial Analysis – Asian Development Bank,  https://www.adb.org/sites/default/files/linked-documents/55020-001-efa.pdf
2. Blue Ambition: Asia Aquaculture Moves into the Future – Asian Insiders,  https://asianinsiders.com/2025/01/14/asia-aquaculture-future/
3. Indonesia: Emerging as a Leader in Aquaculture,  https://www.was.org/articles/Indonesia_Emerging_as_a_Leader_in_Aquaculture.aspx
4. Dutch contribution to more sustainable aquaculture farming in Indonesia,  https://www.larive.com/dutch-contribution-to-more-sustainable-aquaculture-farming-in-indonesia/
5. Article II 2/2025 – TILAPIA: THE NEXT INDONESIAN SEAFOOD RISING STAR – Infofish,  https://v4.infofish.org/index.php/article-ii-2-2025-tilapia-the-next-indonesian-seafood-rising-star
6. Indonesia’s Strong May Push Drives Double-Digit YTD Growth in Shrimp Exports,  https://www.shrimpinsights.com/byte/indonesias-strong-may-push-drives-double-digit-ytd-growth-shrimp-exports
7. Top 6 Seafood Suppliers in Indonesia in Quarter 3 of 2025 – Freshdi,  https://freshdi.com/blog/top-6-seafood-suppliers-in-indonesia-in-quarter-3-of-2025/
8. Indonesia Sustainable Oceans Program – World Bank,  https://www.worldbank.org/en/programs/indonesia-sustainable-oceans-program/overview
9. Thailand to chart aquaculture transformation plan at Bangkok workshop,  https://enaca.org/?id=1448
10. Profit Projections and Business Opportunities in Vannamei Shrimp Farming | JALA Blog,  https://jala.tech/blog/cultivation-tips/profit-and-business-opportunities-in-vannamei-shrimp-farming
11. Shrimp Outlook 2025: Indonesian shrimp industry’s performance, challenges, and market dynamics in 2024 – Aqua Culture Asia Pacific,  https://aquaasiapac.com/2025/08/15/shrimp-outlook-2025-indonesian-shrimp-industrys-performance-challenges-and-market-dynamics-in-2024/
12. Strengthening Indonesia’s Shrimp Industry against White Spot Disease in 2025 and Beyond,  https://jala.tech/blog/shrimp-diseases/strengthening-indonesia-s-shrimp-industry-against-white-spot-disease-in-2025-and-beyond
13. Grouper Market Size & Forecast [2033] – Market Growth Reports,  https://www.marketgrowthreports.com/market-reports/grouper-market-113782
14. PT PMA in Indonesia: Obligations After Setup and Common Mistakes,  https://ilaglobalconsulting.com/pt-pma-in-indonesia/
15. Penetrating the price barrier of insect protein for animal feed – Feed & Additive Magazine,  https://www.feedandadditive.com/penetrating-the-price-barrier-of-insect-protein-for-animal-feed/
16. Biofloc Technology: A Simple, Green Way to Farm Fish and Shrimp,  https://fishvigyan.com/biofloc-technology-a-simple-green-way-to-farm-fish-and-shrimp
17. Indonesia Marine and Fisheries: Tax Strategies for High-Value Investments,  https://www.cekindo.com/blog/indonesia-marine-and-fisheries
18. PT PMA Registration – Lets Move Indonesia,  https://www.letsmoveindonesia.com/pt-pma-registration/
19. Where Are the Shrimp Producing Regencies in Indonesia? | JALA Blog,  https://jala.tech/blog/shrimp-industry/shrimp-producing-regencies-indonesia
20. Indonesia: Infrastructure Improvement for Shrimp Aquaculture Project Feasibility Study – Asian Development Bank,  https://www.adb.org/sites/default/files/linked-documents/55020-001-ld-05.pdf
21. Investment Guideline for Sustainable Aquaculture in Indonesia,  https://www.idhsustainabletrade.com/uploaded/2018/12/Aquaculture-Summary-4.6-WEB.pdf
22. Floating cage aquaculture production in Indonesia: Assessment of opportunities and challenges in Lake Maninjau – AIMS Press,  http://www.aimspress.com/article/doi/10.3934/environsci.2022001
23. 24/PERMEN-KP/2019 – Government Services/Public Administration/Procedures – General Environment – Legal Centric,  https://legalcentric.com/content/view/141585
24. Competitiveness of and Barriers to Indonesia’s Exports of Ornamental Fish – MDPI,  https://www.mdpi.com/2071-1050/15/11/8711
25. Sustainability in Aquaculture Feed: Why Insect Farming Is Not the Answer – FAIRR Initiative,  https://www.fairr.org/news-events/insights/sustainability-in-aquaculture-feed-why-insect-farming-is-not-the-answer
26. Five Highly Prospective Indonesian Provinces in 2024 – Business-Indonesia,  https://business-indonesia.org/news/five-highly-prospective-indonesian-provinces-in-2024
27. ACTION AGENDA FOR A NEW FOOD AND LAND USE ECONOMY IN INDONESIA FOOD AND LAND USE COALITION INDONESIA DRAFT FOR CONSULTATION JAKA,  https://www.foodandlandusecoalition.org/wp-content/uploads/2019/11/17th-November-FOLU-Indonesia-Action-Agenda.pdf
28. Enhancing Tilapia Farming Efficiency with the Ariake Kuro Biofloc System,  https://harvestariake.co.id/en/enhancing-tilapia-farming-efficiency-with-the-ariake-kuro-biofloc-system/
29. Sustainability in Intensive Aquaculture—Profitability of Common Carp (Cyprinus carpio) Production in Recirculating Aquaculture Systems Based on a Hungarian Case Study – MDPI,  https://www.mdpi.com/2076-2615/15/7/1055
30. How to Obtain Tax Incentives for Investments in Indonesia’s Marine and Fisheries Sectors – ASEAN Briefing,  https://www.aseanbriefing.com/doing-business-guide/indonesia/sector-insights/how-to-obtain-tax-incentives-for-investments-in-indonesia-s-marine-and-fisheries-sectors
31. (PDF) Economic Analysis of Red Tilapia (Oreochromis sp.) Production Under Different Solar Energy Alternatives in a Commercial Biofloc System in Colombia – ResearchGate,  https://www.researchgate.net/publication/386886392_Economic_Analysis_of_Red_Tilapia_Oreochromis_sp_Production_Under_Different_Solar_Energy_Alternatives_in_a_Commercial_Biofloc_System_in_Colombia
32. Positive Facts Driving Optimism in Indonesia’s Shrimp Industry | JALA Blog,  https://jala.tech/blog/shrimp-industry/positive-facts-driving-optimism-in-indonesia-s-shrimp-industry
33. Indonesia Eases Foreign Capital Rules: Key Takeaways from BKPM Regulation No. 5 of 2025 | Withers,  https://www.withersworldwide.com/en-gb/insight/read/indonesia-eases-foreign-capital-rules-key-takeaways-from-bkpm-regulation-no-5-of-2025
34. AGRISOCIONOMICS – Ejournal Undip,  https://ejournal2.undip.ac.id/index.php/agrisocionomics/article/download/17728/10127
35. Collection and Evaluation of Existing Guidelines and Awareness Materials on Aquaculture Biosecurity for Small-scale Farms in the – WOAH – Asia,  https://rr-asia.woah.org/app/uploads/2021/12/2-collection-and-evaluation-of-existing-guidelines-and-awareness-materials-on-aquaculture-biosecurity-for-small-scal.pdf
36. Smart Biofloc Systems: Leveraging Artificial Intelligence (AI) and Internet of Things (IoT) for Sustainable Aquaculture Practices – MDPI,  https://www.mdpi.com/2227-9717/13/7/2204
37. Seed quality in aquaculture | CABI Compendium,  https://www.cabidigitallibrary.org/doi/full/10.1079/cabicompendium.64970
38. Indonesia Lowers Paid-Up Capital for Foreign Investors to IDR 2.5 Billion – ASEAN Briefing,  https://www.aseanbriefing.com/news/indonesia-lowers-paid-up-capital-for-foreign-investors-to-idr-2-5-billion/
39. Online Single Submission (OSS) Indonesia: Key 2025 Changes Explained,  https://ilaglobalconsulting.com/online-single-submission/
40. Online Single Submission (OSS) System – New Regime of Business Licensing Process in Indonesia | KSP Legal Updates,  https://www.ksplaw.co.id/Publication/KSP-LEGAL-UPDATES/Online-Single-Submission-OSS-System-New-Regime-of-Business-Licensing-Process-in-Indonesia.html
41. AQUAFEEDS AND FEEDING STRATEGIES IN INDONESIA Iin S. Djunaidah (Continued) – Food and Agriculture Organization of the United Nations,  https://www.fao.org/4/v4430e/v4430e06.htm
42. Success factors in aquaculture enterprises in the Pacific farm – FAO Knowledge Repository,  https://openknowledge.fao.org/server/api/core/bitstreams/530ea0e9-2ab0-4764-8155-7d99a4fe288d/content
43. The Legal Framework and Government Institutional Landscape of the Fisheries Sector in Indonesia – By PSHK,  https://www.pshk.or.id/wp-content/uploads/2019/04/Legal-and-Government-Institutional-Landscape-of-the-Fisheries-Sector-Full-Report-PSHK-2019.pdf
44. PT PMA Owns Property in Indonesia? Benefits of Establishing PMA for Company Property Ownership – LMI Consultancy,  https://www.lmiconsultancy.com/pt-pma-owns-property-in-indonesia-benefits-of-establishing-pma-for-company-property-ownership/
45. Indonesia shrimp fact sheet – ELSAM,  https://elsam.or.id/storage/files/2/Fact-Sheet.pdf
46. Critical Success Factors of Water and Power Public–Private Partnerships in Developing Countries: A Systematic Review – MDPI,  https://www.mdpi.com/2075-5309/14/6/1603
47. Indonesia Sustainable Oceans Program – World Bank,  https://www.worldbank.org/en/programs/indonesia-sustainable-oceans-program/resources