SUMATRA’DA SÜRDÜRÜLEBİLİR TARIM YATIRIM PLANI (2025)

Endonezya’da Yüksek Değerli Tarım Sektörüne Yönelik Türk Doğrudan Yabancı Yatırımcılar (DYY) İçin Stratejik Rehber

I. Stratejik Zorunluluk: Endonezya’nın Sumatra Bölgesindeki Tarımsal Dönüşümünü Yakalamak

Küresel bir ekonomik güç olma yolunda ilerleyen Endonezya, tarım sektörünü ulusal büyümenin ve dayanıklılığın temel itici gücü olarak belirlemiştir. 2025 yılına güncellenen mevcut politika ortamı, Türk doğrudan yabancı yatırımcılar (DYY) için, özellikle kaynak bakımından zengin Sumatra bölgelerinde, sürdürülebilir ve Yüksek Değerli Tarıma (YDT) odaklanma konusunda net ve hedeflenmiş bir fırsat sunmaktadır.¹

A. 2025 Ekonomik ve Politik Bağlamı

Endonezya ekonomisi, küresel zorluklara rağmen 2024 yılında %5.03’lük bir büyüme sergileyerek dirençli olduğunu kanıtlamış, 2025 yılının ilk çeyreğinde ise %4.7’lik büyüme ile olumlu seyrini sürdürmüştür.²

2024 sonlarında göreve başlayan Başkan Prabowo Subianto yönetimi, %8 ekonomik büyümeyi, kapsamlı gıda güvenliğini ve enerji bağımsızlığını temel ulusal öncelikler olarak belirlemiştir.¹ Yatırımcılar için, hükümetin yatırım odağını anlamak hayati önem taşır: Yatırım Koordinasyon Kurulu (BKPM), DYY’yi özellikle emtia ihracatını ve kritik olarak “İleri İşleme (Downstreaming)” politikalarını hedefleyerek teşvik etmektedir.¹

İleri İşleme, ham doğal kaynakların yurtiçinde işlenerek katma değerin artırılması ve yüksek döviz kazancının sağlanması anlamına gelir.³ Hükümet, bu politikayı desteklemek için kakao, kahve, hindistan cevizi gibi öncelikli emtialar için tohum ve fidan sağlamak amacıyla 800.000 hektarlık alana yayılacak projeler için ek 9.95 trilyon IDR bütçe ayırmıştır.³

B. Sumatra’nın Coğrafi ve Ekonomik Uzmanlığı

Dünyanın altıncı büyük adası olan Sumatra, ulusal GSYİH’ye sürekli olarak önemli katkılar sağlayan bir ekonomik merkezdir. Bölge ekonomisi 2024’ün ikinci çeyreğinde yıllık bazda %4.95 büyümüştür; bu büyüme, başta tarım, imalat ve inşaat sektörleri tarafından desteklenmiştir.⁴

Tarihsel olarak karabiber, kauçuk ve kahve gibi mahsullerle tanınan Sumatra’daki mevcut Bölgesel Yoğunluk (Location Quotient – LQ) analizi, Güney Sumatra’da belirli tarımsal kümelerin (özellikle büyük hacimli emtialar) baskınlığını teyit etmektedir:

Tablo I: Sumatra’nın Başlıca Tarımsal Emtia Kümeleri (Güney Sumatra) ⁵

Emtia	Yıllık Üretim (2020-2022 Ort.)	Birincil Üretim Yeri (İlçe)
Pirinç (Tarım)	2.7 Milyon Ton	Banyuasin İlçesi
Yağ Palmiyesi (Plantasyon)	2.4 Milyon Ton	Musi Banyuasin İlçesi
Balıkçılık	236 Bin Ton	Musi Rawas İlçesi

Bu kurulu tarımsal ekosistem ve güçlü lojistik bağlantılar, yüksek değerli tarım yatırımları için uygun bir zemin sunmaktadır.⁵

Yatırım Tavsiyeleri (Yapılması Gerekenler ve Dikkat Edilmesi Gerekenler) – Bölüm I

Yapılması Gerekenler (Do’s)	Dikkat Edilmesi Gerekenler (Cautions)
İleri İşleme ile Uyum Sağlayın: Uzun vadeli hükümet desteğini güvence altına almak ve katma değeri maksimize etmek için yerel işleme tesisleri (örneğin, özel kahve için ıslak kabuk soyma) için derhal bütçe ayırın.³	Ham İhracata Odaklanmaktan Kaçının: Yalnızca ham madde ihracatı (örneğin, yerinde işlem görmemiş taze meyve/çekirdek) 2025 politika gereklilikleri tarafından giderek daha az desteklenmektedir ve marjları riske atar.³
Kurulu Kümelenmeleri Hedefleyin: Operasyonlarınızı mevcut altyapı ve işgücü havuzlarına yakın bölgelerde konumlandırmak için mevcut bölgesel uzmanlaşma verilerini kullanın.⁵	Yerel Gücü Hafife Almayın: Büyük emtia oyuncularının (özellikle yağ palmiyesi) etkisini kabul edin ve sürdürülebilirlik veya niş pazar penetrasyonu açısından net bir farklılaşma planı oluşturun.⁶

II. Yasal Yol Haritası: PT PMA Olarak Varlığınızı Tesis Etmek

Endonezya’nın düzenleyici ortamında ilerlemek, kurumsal oluşum gerekliliklerine kesinlikle uymayı ve merkezi lisanslama sistemini verimli bir şekilde kullanmayı gerektirir.

A. Kurumsal Yapı ve Sermaye Gereksinimleri

Büyük ölçekli tarım projelerini hedefleyen yabancı yatırımcılar, Hukuk Bakanlığı aracılığıyla Yabancı Sermayeli Sınırlı Sorumlu Şirket (PT PMA) olarak kurulmalıdır.⁸

PT PMA için temel düzenleyici gereksinim, arazi ve bina maliyeti hariç, minimum 10 milyar IDR (yaklaşık 700.000 USD) sermaye eşiğidir. Yabancı yatırımcının yeni kurulan şirkette hisse sahibi olması zorunludur.⁸

B. Risk Tabanlı OSS Sistemi ile Lisanslamanın Kolaylaştırılması

Endonezya hükümeti, lisanslama ortamını merkezi Risk Tabanlı Online Tekli Başvuru (OSS) sistemi aracılığıyla aktif olarak modernize etmiştir.¹ Bu sistem, yabancı yatırımcıların gerekli lisans ve izinler için çevrimiçi başvuruda bulunmasına ve durumunu takip etmesine olanak tanır.

Bu süreci yöneten önemli bir güncelleme, risk tabanlı lisanslama için daha fazla yasal kesinlik ve işlem sürelerinin garantisini sağlamayı amaçlayan Hükümet Yönetmeliği (GR) 28/2025’tir.¹⁰ Bu düzenleme, 5 Ekim 2025’e kadar süren kritik bir dört aylık geçiş dönemi belirlemiştir; bu süre zarfında mevcut işletmelerin OSS’deki erişim hakları verilerini güncellemesi gerekmektedir.¹⁰

C. DYY Teşvikleri ve Vergi Optimizasyonu

Hükümet, üretken, uzun vadeli yatırımları teşvik etmek için maliye politikasını kullanır. Önemli bir teşvik, Endonezya’da kazanılan temettüler üzerindeki gelir vergisinin ve yurtdışında kazanılan belirli gelirlerin, bu fonların kanıtlanabilir şekilde Endonezya’ya yeniden yatırılması koşuluyla kaldırılmasıdır.⁸

Bu, yüksek başlangıç CapEx’i ve uzun geliştirme süreleri (örneğin, ilk hasattan önce masrafların ortaya çıktığı plantasyonlar ¹¹) gerektiren tarım projeleri için yapısal bir avantaj sağlar. Yatırımcılar, uzun vadeli vergi yükümlülüklerini yasal olarak en aza indirmek için bu teşvikten yararlanmak üzere nakit akışını ve temettü projeksiyonlarını modellemelidir.

Yatırım Tavsiyeleri (Yapılması Gerekenler ve Dikkat Edilmesi Gerekenler) – Bölüm II

Yapılması Gerekenler (Do’s)	Dikkat Edilmesi Gerekenler (Cautions)
OSS Uyumuna Öncelik Verin: PT PMA yapısının ve tüm risk tabanlı lisanslamanın, GR 28/2025 geçiş son tarihi olan Ekim 2025’ten önce işlenmesini ve güncellenmesini sağlamak için uzman hukuk danışmanıyla derhal iletişime geçin.¹⁰	PMA’yı Eksik Finanse Etmeyin: Minimum yasal sermaye 10 milyar IDR olsa da ⁸, yabancı yatırımcılar, tarım projeleri için arazi edinimi ve hasat öncesi maliyetler (CapEx) için minimumun önemli ölçüde üzerinde olacak yüksek başlangıç işletme sermayesini hesaba katmalıdır.¹¹
Temettüleri CapEx İçin Kullanın: Omnibus Yasası’nın sunduğu vergi teşviklerinden yararlanmak için başlangıç kârlarını yasal olarak ileri işleme altyapısına yeniden yatırmak üzere finansal modeli yapılandırın.⁸	Yerel İzinleri Göz Ardı Etmeyin: OSS merkezi lisansları yönetse de, belirli vergi ve arazi izinleri hala yerel yönetim yetkililerinden onay gerektirir; bu da sahada idari uzmanlık gerektirir.¹

III. Arazi Mülkiyeti ve Tarımsal Güvenlik: HGU ve Yerel Ortaklıklar

Arazi hakları, Endonezya’daki büyük ölçekli tarım projeleri için en büyük finansal olmayan riski temsil eder. Uygun arazi hakları ve güçlü yerel ortaklıklar aracılığıyla İşletme İçin Sosyal Lisans (SLO) güvence altına alınması, Sumatra’daki uzun vadeli başarı için zorunludur.

A. İşletme Hakkı (Hak Guna Usaha – HGU) Güvencesi

Ticari plantasyon faaliyetleri için, İşletme Hakkı (Hak Guna Usaha veya HGU), PT PMA’lar tarafından talep edilen temel arazi tapu türüdür.¹² Bu hak, büyük ölçekli tarım, plantasyon, hayvancılık veya balıkçılık amaçları için arazi kullanımına izin verir. HGU, tipik olarak 35 yıllık ilk dönem için verilir, 25 yıl uzatılabilir ve ek 35 yıl yenilenme potansiyeline sahiptir.¹²

Nisan 2025’te, Tarım ve Mekansal Planlama Bakanlığı (MOAA) Yönetmeliği No. 5/2025’in yayınlanmasıyla önemli bir düzenleyici güncelleme gerçekleşmiştir.¹³ Bu düzenleme, arazi haklarının edinilmesi ve tescili mekanizmasını önemli ölçüde sıkılaştırmaktadır. Yeni kural, arazi tapusunun şirketlerin sahip olabileceği bir tapuya dönüştürülmesine yönelik esnekliği kısıtlamıştır.¹³

Bu sıkılaştırma, yabancı yatırımcılar için kritik bir anlam taşır: Artık edinme sonrası arazi tapusu dönüşümüne güvenmek, uygulanabilir bir risk azaltma stratejisi değildir. DYY, hedeflenen arazinin HGU başvurusu için derhal uygun olduğundan emin olmak için satın alma öncesinde daha kapsamlı durum tespiti yapmalıdır.¹³

B. Sosyal ve Tarımsal Riskin Azaltılması

Sumatra’daki plantasyon operasyonları tarihsel olarak tarımsal çatışmalarla ilişkilendirilmiştir, bu da topluluk katılımını operasyonel istikrar için zorunlu kılmaktadır.¹⁴

Zorunlu Ortaklık Modelleri: DYY’yi yerel topluluklarla bağlamanın en yaygın ve etkili çözümü Çekirdek-Plazma (Nucleus-Plasma) Sistemi veya resmi sözleşmeli tarımdır (Kemitraan).¹⁵ Plazma modeli, yatırımcının (Çekirdek) yerel küçük çiftçilerle (Plazma) bir ilişki kurmasını ve sürdürmesini gerektirir; genellikle teknik yardım, kaliteli girdiler ve garantili alım sözleşmesi sağlar.¹⁵
Sosyal Lisans: İşletme İçin Sosyal Lisans (SLO) konsepti, zorunlu Kurumsal Sosyal Sorumluluk (CSR) uygulamalarıyla yakından ilişkilidir.¹⁶ Etkili azaltma stratejileri, küçük çiftçileri eğitim ve bilgi paylaşımı yoluyla aktif olarak desteklemeyi ve arazi yasallaştırma için hükümetin Land Agraria programı (arazi varlıklarının küçük çiftçilere yeniden dağıtılması) ile uyum sağlamayı içerir.¹⁴

Yatırım Tavsiyeleri (Yapılması Gerekenler ve Dikkat Edilmesi Gerekenler) – Bölüm III

Yapılması Gerekenler (Do’s)	Dikkat Edilmesi Gerekenler (Cautions)
Sıkı Durum Tespiti Zorunluluğu: 2025 dönüşüm kurallarının sıkılaştığını kabul ederek, arazinin mevcut yasal sınıflandırmasını ve HGU başvurusu için acil uygunluğunu doğrulamak üzere uzman arazi danışmanları kiralayın.¹³	*Ortaklığı (Kemitraan) Göz Ardı Etmeyin:* Topluluk güvenini sağlamak ve Sosyal Lisansı (SLO) karşılamak için sağlam bir Çekirdek-Plazma modeli uygulamadan Sumatra’da büyük ölçekli tarım yapmaya çalışmayın.¹⁵
Arazi Reformuna Katılın: Çatışma riskini azaltmak ve topluluk ilişkilerini güçlendirmek için çevredeki küçük çiftçiler için arazi yasallaştırma çabalarına (Land Agraria) proaktif olarak destek verin.¹⁴	CSR’yi SLO Yerine Koymayın: Gerçek Sosyal Lisans, yalnızca hayır işleri yerine, gerçek ortaklık ve sürekli ekonomik fayda paylaşımı (Plazma) gerektirir.¹⁶

IV. Sumatra’da Yüksek Değerli Fırsatlar: Çeşitlendirme ve İleri İşleme

Sumatra, yüksek fiyatlandırma gerektiren ve ulusal ileri işleme gündemiyle mükemmel bir şekilde uyum sağlayan mahsullerde cazip fırsatlar sunmaktadır.

A. Özel Kahve: Sumatra’nın İhracat Hakimiyeti

Endonezya’nın kahve üretimi güçlüdür ve Sumatra, ülkenin toplam yeşil çekirdek üretiminin %70-75’ini katkıda bulunarak üretime hakimdir.¹⁸ Üretimin 2025/2026’da %5 artarak 11.3 milyon torbaya ulaşması beklenmektedir.¹⁸

Bölgesel Uzmanlaşma: Üretim coğrafi olarak farklılaşmıştır. Kuzey Sumatra, uzman fiyatlandırması gerektiren yüksek irtifa Arabica çeşitlerinin (örneğin, Gayo, Mandheling) kilit üretim bölgesidir. Güney Sumatra (Lampung, Güney Sumatra, Bengkulu) ise öncelikle Robusta‘ya odaklanır.¹⁸
Yatırım Stratejisi: Özel kahve segmenti (Arabica), arazi ve işgücüne yüksek getiriler sunar, bu da onu ekonomik olarak çekici kılar.²¹ Yatırım şunlara odaklanmalıdır:

İleri İşleme Markalaşması: Maksimum marjı yakalamak, sertifikalı işleme (Mandheling için ıslak kabuk soyma) ve etik kaynak kullanımı ve sıkı kalite kontrol üzerine inşa edilmiş premium markalaşma yatırımı gerektirir.²¹

B. Hindistan Cevizi, Gambier ve Niş Emtialar

Hükümet, hindistan cevizi sektörünü yoğun ileri işleme geliştirme için açıkça işaret etmiştir; ham hindistan cevizinin hindistan cevizi sütü ve bakir hindistan cevizi yağı (VCO) gibi türevlere yurtiçi işlenmesi yoluyla ihracat değerini 50-100 kat artırmayı hedeflemektedir.³

Ayrıca, hükümetin 9.95 trilyon IDR’lik tarım bütçesi, kakao ve hindistan cevizi için tohum ve fidan sağlamayı içermektedir.³ Yüksek marjlı, düşük rekabetli niş fırsatlar arayan yatırımcılar için, Gambier benzersiz bir beklentidir. Endonezya, gambier için dünya talebinin %80’ini karşılamaktadır.³

Yatırım Tavsiyeleri (Yapılması Gerekenler ve Dikkat Edilmesi Gerekenler) – Bölüm IV

Yapılması Gerekenler (Do’s)	Dikkat Edilmesi Gerekenler (Cautions)
İzlenebilirliğe Odaklanın: Arabica kahvesi gibi özel mahsuller için, menşei ve etik kaynak kullanımını garanti etmek için dijital izleme sistemleri kurun ve premium fiyatlandırmayı maksimize edin.²¹	Ham Meyve/Çekirdek İhraç Etmeyin: Hass Avokado gibi yüksek değerli mahsuller için, hükümet politikası tarafından zorunlu kılınan katma değeri yakalamak için tüm CapEx’in hasat sonrası sınıflandırma, paketleme veya işleme kapasitesini içerdiğinden emin olun.³
Soğuk Zinciri Meyve İçin Entegre Edin: Entegre, yüksek kaliteli soğuk zincir altyapısını (soğutmalı nakliye, ayıklama, ön soğutma) tüm tropikal meyve ihracatları için zorunlu bir CapEx bileşeni olarak kabul edin.²³	Emek Kıtlığını İhmal Etmeyin: Özellikle yüksek irtifalı Arabica bölgelerinde emek kıtlıkları kaydedilmiştir.¹⁸ İşgücü verimliliğini optimize etmek için rekabetçi ücretleri ve modern tarım tekniklerini hesaba katın.

V. Finansal Modelleme Çerçevesi: CapEx, OpEx ve Karlılık Tahminleri

Sumatra’daki çok yıllık mahsuller için etkili yatırım planlaması, uzun geliştirme sürelerini ve belirli yerelleştirilmiş riskleri doğru bir şekilde hesaba katan detaylı finansal modelleme gerektirir.¹¹

A. Sermaye Harcamalarının (CapEx) Yapılandırılması

Plantasyon tarımı için, başlangıç CapEx’i en kritik aşamadır ve ilk ticari hasattan önce ortaya çıkan masrafları kapsar.¹¹ Ana CapEx bileşenleri şunları içerir:

Arazi edinimi maliyetleri ve HGU sertifika ücretleri.¹¹
Sertifikalı, yüksek verimli fidanlar için özel fidanlıkların kurulması ve işletilmesi.¹¹
Altyapı (yollar, drenaj, idari binalar, işleme tesisi kabuğu) inşaatı.¹¹

B. İşletme Harcamalarının (OpEx) Modellenmesi

OpEx, plantasyonu sürdürmek ve optimum verimi elde etmek için gereken yıllık tekrarlayan maliyetleri kapsar. Güney Sumatra’daki yerel çalışmalar, küçük çiftçi üretimi için bir maliyet karşılaştırması sağlar. Avokado yetiştiriciliği için, tipik toplam üretim maliyeti yaklaşık olarak hektar başına yıllık 18.044.427 IDR‘dir (yaklaşık 1.150 USD/Ha).²⁴

Ancak, ticari DYY operasyonları, profesyonel yönetim, sertifikalı yüksek kaliteli girdiler ve finansal risk azaltma araçlarını hesaba katmak için bu tahminleri önemli ölçüde ölçeklendirmelidir. Endonezya tarımında mevcut zorluklar (hava şokları, fiyat dalgalanmaları ²⁶) profesyonel bir işletmenin, değer zinciri finansmanı veya benzeri sigorta/korunma mekanizmaları için açıkça bütçe ayırmasını zorunlu kılar.²⁶

Tablo II: Greenfield Plantasyon Geliştirme İçin Tahmini CapEx ve OpEx Bileşenleri (Hektar Başına) ¹¹

Kategori	Bileşen/Aktivite	Açıklamalar
CAPEX (Hasat Öncesi)	Arazi Edinimi/HGU Ücretleri	Konum ve arazi durumu doğrulamasına bağlı olarak değişken ¹¹
	Fidan/Fidanlık Kurulumu	Sertifikalı, yüksek verimli çeşitler için yüksek maliyet ¹¹
	Altyapı Geliştirme	Yollar, drenaj, sulama sistemleri, idari binalar, işleme tesisi kabuğu ¹¹
OPEX (Tekrarlayan)	İşgücü (Budama, Hasat, Bakım)	En büyük değişken maliyet bileşeni; yerelleştirilmiş ücret oranları geçerlidir ²⁴
	Gübreler ve Herbisitler	Yoğunluğa ve İyi Tarım Uygulamalarına (GAP) bağlı önemli değişken maliyet ²⁴
	Sertifika Ücretleri	RSPO, ISPO veya Özel Kahve Derneği sertifikaları (HVA ihracatları için gerekli)

Yatırım Tavsiyeleri (Yapılması Gerekenler ve Dikkat Edilmesi Gerekenler) – Bölüm V

Yapılması Gerekenler (Do’s)	Dikkat Edilmesi Gerekenler (Cautions)
Entegre CapEx’i Modelleme: Vergi avantajlarını ve politika uyumunu maksimize etmek için ilk yatırımı, hasat sonrası işleme kapasitesini (modüler olsa bile) hemen içerecek şekilde yapılandırın.³	Küçük Çiftçi OpEx Oranlarına Güvenmeyin: Profesyonel yönetim, sertifikalı girdiler ve yüksek kaliteli ihracat işgücü standartları için işgücü ve girdi bütçelerini yerel kıyaslamalardan (18 Milyon IDR) önemli ölçüde ölçeklendirin.²⁴
Risk Azaltmayı Dahil Edin: Fiyat ve hava durumu oynaklığını ele almak için tasarlanmış değer zinciri finansmanı veya benzeri risk azaltma araçları için açıkça bütçe ayırın.²⁶	Gerçek Karlılığı Hesaplayın: Makine ve altyapıdaki yüksek sermaye maliyetlerini hesaba katın; gerçek net karlılığı hesaplamadan önce ekonomik modele amortisman dahil edilmelidir.¹¹

VI. Vaka Çalışması: Sumatra’da Hass Avokadosu Yetiştiriciliği Fizibilitesi

Hass Avokadosu, küresel sağlık trendlerinden ve yerleşik ihracat talebinden yararlanarak Sumatra için zorlayıcı bir yüksek değerli çeşitlendirme fırsatı sunmaktadır.²⁸

A. Küresel Pazar Desteği ve Hass Tercihi

Küresel avokado pazarı güçlü bir büyüme yaşamaktadır. Piyasa değeri 2025’te 17.36 milyar USD olarak değerlenmekte olup, 2032’ye kadar %6.9 ³⁰ ila %10.6 ³¹ arasında bir Bileşik Yıllık Büyüme Oranı (CAGR) ile büyümesi beklenmektedir.

Uluslararası pazarlar, üstün tadı, dokusu ve uzun mesafeli nakliye için dayanıklılığı nedeniyle büyük ölçüde Hass çeşidini tercih etmektedir.²⁹

B. Sumatra Yaylalarında Agronomik Uygunluk

Avokado, subtropikal bir mahsul olarak, Sumatra’da kesin konum seçimini gerektiren dar ve spesifik iklim gereksinimlerine sahiptir.³²

İklim Parametreleri: Hass avokadosu ılıman ve subtropikal bölgelerde gelişir.³²

Sıcaklık: Bitki gelişimi için ideal sıcaklık aralığı $20^\circ\mathrm{C} \text{ ila } 25^\circ\mathrm{C}$‘dir.³²
Yağış ve Drenaj: İdeal bağıl nem %50 ila %75 arasındadır.³² Yıllık önerilen yağış 800 mm ila 1200 mm’dir, ancak mükemmel drenaj zorunludur, çünkü aşırı nem kök çürümesine yol açar.³²

Sumatra’nın Fırsatı: Sumatra’nın ekvatoral ovaları genellikle Hass üretimi için çok sıcak ve nemlidir. Ancak, adanın dağlık omurgası, özellikle Kuzey Sumatra’nın yaylaları (özel Arabica kahvesinin geliştiği Gayo bölgesi gibi), başarı için gereken daha serin, tutarlı sıcaklıkları ve iyi drene edilmiş volkanik toprakları sağlar.²⁰

C. Verim Tahminleri ve Finansal Kıyaslama

Son derece optimize edilmiş ticari çiftlikler için hedef verim, hektar başına ortalama 20 ton/hektar civarındadır.³⁴ Sumatra yaylalarındaki DYY için muhafazakar bir ticari model hektar başına 20 tonu hedeflemelidir.

Yerel fiyat kıyaslamaları, toplayıcı tüccarların yerel tüccarlara kilogram başına 10.000 IDR ile 13.000 IDR arasında sattığını göstermektedir.²⁴ Bu düşük yerel fiyat, premium ihracat pazarına erişimin önemini vurgular. Hükümet, uluslararası gereksinimleri karşılamak için özel Avokado Fitosaniter Sertifikasyon Kılavuzları hazırlamıştır.²⁴

Tablo III: Hass Avokadosu Yetiştiriciliği İçin Gösterge Finansal Projeksiyonlar (Sumatra Yaylaları – Yıl 5) ²⁴

Ölçüt	Değer/Tahmin (IDR/Hektar)	Yaklaşık Karşılığı (USD) @ 15,700/$
Hedef Ticari Verim (A)	20,000 kg/Ha (20 T/Ha) ³⁴	–
Yerel Satış Fiyatı Kıyaslaması	12,000 IDR/kg ²⁴	$0.76/kg
Brüt Gelir (A)	240,000,000 IDR	$15,286
Tahmini Ticari OpEx (B)	30,000,000 – 45,000,000 IDR	$1,910 – $2,866
Yıllık Amortisman (C)	15,000,000 IDR	$955
Tahmini Brüt Kâr (A – B – C)	180,000,000 – 195,000,000 IDR	$11,465 – $12,420

Not: Ticari OpEx, üstün girdiler, profesyonel yönetim ve sulama bakımını hesaba katmak için küçük çiftçi taban çizgisinden (18 Milyon IDR) daha yüksek tahmin edilmiştir.

Analiz, önemli kârlılık potansiyelini teyit etmektedir. Hektar başına 11.000 USD’yi aşan tahmini brüt kâr marjı, mahsulün ticari ölçek verimliliğiyle birleştiğinde doğasında var olan yüksek değerini vurgular.

Yatırım Tavsiyeleri (Yapılması Gerekenler ve Dikkat Edilmesi Gerekenler) – Bölüm VI

Yapılması Gerekenler (Do’s)	Dikkat Edilmesi Gerekenler (Cautions)
Yüksek İrtifalı Araziyi Güvenceye Alın: Hass için ideal $20^\circ\mathrm{C} \text{ ila } 25^\circ\mathrm{C}$ ortalama sıcaklık sunan Sumatra yaylalarındaki volkanik toprak alanlarını hedefleyin.³²	Sulama/Drenajdan Kaçınmayın: Sumatra’nın yüksek yağış ve nemi göz önüne alındığında ³², kötü drene edilmiş arazi kök çürümesini garanti eder. Üstün drenaj altyapısına (CapEx) yoğun yatırım yapın.
İhracat İçin Sertifikalandırın: Uluslararası ticaret için gerekli olan Avokado Fitosaniter Sertifikasını elde etmek için gerekli protokolleri bütçelendirin ve derhal uygulayın.²⁴	Gecikme Süresini Hafife Almayın: Avokado ağaçlarının ticari verime ulaşması birkaç yıl (genellikle Yıl 4-5) sürer. Finansal modelleme, bu uzun hasat öncesi dönemi ve ilgili negatif nakit akışını hesaba katmalıdır.³⁵

VII. Başarıyı İşletmek: Lojistik, Tedarik Zincirleri ve Risk Azaltma

Başarılı ekimden kârlı ihracata geçiş, tedarik zincirinde ustalaşmayı gerektirir. Yüksek değerli bozulabilir mahsuller için, soğuk zincir üzerindeki operasyonel kontrol ve sağlam risk azaltma stratejileri önceliklidir.

A. Soğuk Zincir Lojistiği: İhracatın Güçlendiricisi

Endonezya soğuk zincir lojistiği pazarı hızla büyümektedir. Piyasa büyüklüğü 2025’te 7.15 milyar USD olarak değerlenmekte ve 2030’a kadar %4.37 CAGR ile büyümesi beklenmektedir.³⁶ Bu büyüme, hükümetin lojistik maliyetlerini düşürme girişimleri ve bozulabilir ürün ihracatına yönelik artan talep tarafından desteklenmektedir.³⁶

Sumatra, bu pazar içinde baskın bir bölge olarak tanınmaktadır.²³ Hükümet, bozulabilir malların işlenme verimliliğini artırmak için Belawan da dahil olmak üzere kilit Sumatra limanlarındaki soğuk hava depolarını modernize etmeye yatırım yapmaktadır.²³ DYY, bu nedenle, entegre soğuk zincir kontrolüne yapılan yatırımı zorunlu CapEx olarak ele almalıdır.

B. Tedarik Zinciri Finansmanı ve Risk Yönetimi

Endonezya’da tarım finansmanı hava durumu, fiyat oynaklığı ve sözleşme uygulama zorluklarıyla ilgili yüksek risklere maruz kalmaktadır.²⁶

Değer Zinciri Finansmanı (VCF): VCF modelleri, yüksek değerli ve entegre tedarik zincirleri için şiddetle tavsiye edilir.²⁶ VCF, finansal hizmetleri (kredi ve sigorta gibi) doğrudan teknik yardım ve garantili alım sözleşmeleriyle ilişkilendirir. Bu model, hem yatırımcı hem de ilgili finans kurumu için finansal riski etkin bir şekilde transfer eder ve azaltır.²⁶
Düzenleyici Sürtüşmeyi Yönetme: Omnibus Yasası altındaki iyileşmelere rağmen, yabancı yatırımcılar iş dünyasının bahsettiği kısıtlayıcı düzenlemeler, yasal belirsizlik ve ekonomik milliyetçilik gibi süregelen zorlukların farkında olmalıdır.¹ Bu devam eden sürtüşme, stratejik yerel katılımı gerekli kılar.

Yatırım Tavsiyeleri (Yapılması Gerekenler ve Dikkat Edilmesi Gerekenler) – Bölüm VII

Yapılması Gerekenler (Do’s)	Dikkat Edilmesi Gerekenler (Cautions)
Soğuk Zincir Geçidini Kontrol Edin: Plantasyonun hemen yanında yüksek kaliteli, ön soğutma tesislerine yatırım yapın ve Belawan Limanı’na özel, sıcaklık kontrollü nakliye rotaları güvence altına alın.²³	Tedarik Zinciri Parçalanmasını Hafife Almayın: Soğuk zincir arızası, yüksek değerli bozulabilir malları tamamen mahveder. Doğrulanmamış veya düşük kapasiteli lojistik sağlayıcılara tamamen güvenmekten kaçının.²³
VCF’yi Ortaklık Modellerine Entegre Edin: Küçük çiftçi riskini azaltmak, girdi tedarikini güvence altına almak ve Plasma modeli altında tutarlı kalite ve üretim hacmi sağlamak için Değer Zinciri Finansmanı mekanizmalarını birincil finansal model olarak kullanın.¹⁵	Siyasi Riski Göz Ardı Etmeyin: Ekonomik milliyetçiliğin ve yerleşik çıkarların hala yatırım ortamını karmaşıklaştırdığını kabul edin.¹ Sürekli olarak sağlam risk değerlendirmesi ve yerel stratejik rehberlik kullanın.

VIII. Sonuç ve Stratejik Öneriler

Endonezya ve özellikle Sumatra bölgesi, 2025 itibarıyla sürdürülebilir, yüksek değerli tarım için yabancı yatırıma uygun yüksek büyüme ortamı sunmaktadır. Başarı, sadece üretim yeteneğine değil, hükümetin ileri işleme ve sürdürülebilirlik çifte görevleriyle stratejik uyuma ve güncellenmiş düzenleyici çerçevelere titizlikle uyuma bağlıdır.³

Hass Avokadosu vaka çalışması, Sumatra’nın tarımsal portföyünü geleneksel toplu emtialardan uzaklaştırarak çeşitlendirmenin muazzam kâr potansiyelini göstermektedir.

Stratejik Önerilerin Özeti:

Dikey Entegrasyon Zorunludur: Tüm finansal modeller, katma değeri yakalamak ve uygun hükümet politikası muamelesini güvence altına almak için hasat sonrası işlemeye (örneğin, hindistan cevizi yağı, kahve kavurma, meyve sınıflandırma) ayrılmış CapEx’i hesaba katmalıdır.³
Yasal Uyum Tarihlerine Öncelik Verin: GR 28/2025’in uygulanması, kritik bir yasal risk olarak OSS geçiş son tarihi olan Ekim 2025’e uyumu zorunlu kılmaktadır.¹⁰
Entegre Ortaklık Modellerini Uygulayın: Yatırım stratejisi, yerel çiftçilere finansal hizmetler ve istikrar sağlamak için Değer Zinciri Finansmanını (VCF) entegre eden Çekirdek-Plazma modelini içermelidir. Bu, Sosyal Lisansı ve tutarlı, kaliteli tedariki güvence altına almak için gerekli bir OpEx’tir.¹⁵
İhracat Tedarik Zincirini Kontrol Edin: Hedeflenen mahsullerin yüksek bozulabilirliği ve yüksek değeri göz önüne alındığında, yatırım, modernize edilen Belawan gibi limanlar aracılığıyla ihracat için ürün bütünlüğünü sağlamak üzere tarlanın ötesine, tescilli soğuk zincir ve ön soğutma altyapısını içerecek şekilde genişlemelidir.²³
Konum Seçimi Finansal Risk Azaltıcıdır: Hass Avokado gibi yeni mahsuller için, Sumatra yaylalarında hassas saha seçimi (20°C ila 25°C hedefiyle) başarının belirleyici faktörüdür.³²

kaynaklar

2025 Indonesia Investment Climate Statement – U.S. Department of State, https://www.state.gov/wp-content/uploads/2025/09/638719_2025-Indonesia-Investment-Climate-Statement.pdf
Economic Report 2025 INDONESIA – admin.ch, https://www.eda.admin.ch/content/dam/countries/countries-content/singapore/en/Indo_Econ_Report_2025_EN.pdf
Indonesia to boost agricultural, plantation downstream industry to increase export, https://indonesiabusinesspost.com/5452/national-resilience/indonesia-to-boost-agricultural-plantation-downstream-industry-to-increase-export
Investment – Sei Mangkei SEZ, https://seimangkeisez.com/investment/
Clustering of Leading Food Products in the South Sumatra Region – International Journal of Scientific Research and Management, https://ijsrm.net/index.php/ijsrm/article/download/5005/3128/14786
Stranded Assets in Palm Oil Production: – Smith School of Enterprise and the Environment, https://www.smithschool.ox.ac.uk/sites/default/files/2022-04/Stranded_Assets_in_Palm_Oil_Production.pdf
Palm Oil Exporters in Indonesia: Market Trends & Growth 2025 – TradeInt, https://tradeint.com/insights/palm-oil-exporters-in-indonesia-market-trends-growth-2025/
2025 Investment Climate Statements: Indonesia – State Department, https://www.state.gov/reports/2025-investment-climate-statements/indonesia
Addressing Legal and Regulatory Barriers to Quality Infrastructure Investment in India, Indonesia and the Philippines | OECD, https://www.oecd.org/en/publications/addressing-legal-and-regulatory-barriers-to-quality-infrastructure-investment-in-india-indonesia-and-the-philippines_fb81e1be-en/full-report/indonesia_84b82dbc.html
Update on Indonesia’s Business Licensing Regime: Key Changes under GR 28/2025, https://www.morihamada.com/en/insights/newsletters/124031
(PDF) Financial Profitability and Sensitivity Analysis of Palm Oil Plantation in Indonesia, https://www.researchgate.net/publication/282391119_Financial_Profitability_and_Sensitivity_Analysis_of_Palm_Oil_Plantation_in_Indonesia
Buying Land in Indonesia: A Complete Legal Guide to Land Rights – InCorp Indonesia, https://www.cekindo.com/blog/buying-land-indonesia
Stricter Mechanism in Land Acquisition and New Provisions on Indonesian Land Regime | ABNR – Counsellors at Law, https://www.abnrlaw.com/en/news/stricter-mechanism-in-land-acquisition-and-new-provisions-on-indonesian-land-regime
Conflict Mitigation Strategies for Sustainable Agriculture in Palm Oil Expansion, https://scholar.ui.ac.id/en/publications/conflict-mitigation-strategies-for-sustainable-agriculture-in-pal
Identifying Business Models Adopted by FDI in Agriculture in Indonesia1 Tulus T. H. Tambunan2 1. Introduction Agriculture is a f – Journal of Economics and Development Studies, http://jeds.thebrpi.org/journals/jeds/Vol_2_No_1_March_2014/5.pdf
SECURING INDONESIA’S EXTRACTIVE INDUSTRIES THROUGH SOCIAL LICENSE TO OPERATE – JURNAL FAKULTAS HUKUM UNIVERSITAS PADJADJARAN, https://jurnal.fh.unpad.ac.id/index.php/jbmh/article/download/645/402
Conflict Mitigation Strategies for Sustainable Agriculture in Palm Oil Expansion – IIETA, https://www.iieta.org/download/file/fid/130564
Indonesia’s Coffee Production and Trade Outlook for 2025/26 – Coffee Geography Magazine, https://coffeegeography.com/2025/05/21/indonesias-coffee-production-and-trade-outlook-for-2025-26/
Top 5 Coffee Suppliers in Indonesia in Quarter 3 of 2025 – Freshdi, https://freshdi.com/blog/top-5-coffee-suppliers-in-indonesia-in-quarter-3-of-2025/
Report Name: Coffee Annual – USDA Foreign Agricultural Service, https://apps.fas.usda.gov/newgainapi/api/Report/DownloadReportByFileName?fileName=Coffee%20Annual_Jakarta_Indonesia_ID2022-0014.pdf
Investment Opportunities in Indonesia’s Coffee Industry, https://mapresourcesindonesia.com/investment-opportunities-in-indonesias-coffee-industry/
A Profitability Assessment of Robusta Coffee Systems in Sumberjaya Watershed, Lampung, Sumatra Indonesia – cifor-icraf, https://www.cifor-icraf.org/publications/sea/Publications/files/workingpaper/WP0034-04.pdf
Indonesia Cold Chain Logistics Market Outlook to 2030 – Ken Research, https://www.kenresearch.com/industry-reports/indonesia-cold-chain-logistics-market
Supply chain management analysis of avocado in south Sumatra province through the Food Supply Chain Network (FSCN) method | Potravinarstvo Slovak Journal of Food Sciences, https://potravinarstvo.com/journal1/index.php/potravinarstvo/article/view/1873/2244
(PDF) Supply chain management analysis of avocado in south Sumatra province through the Food Supply Chain Network (FSCN) method – ResearchGate, https://www.researchgate.net/publication/371341790_Supply_chain_management_analysis_of_avocado_in_south_Sumatra_province_through_the_Food_Supply_Chain_Network_FSCN_method
indonesia-strengthening-agricultural-final-rural-areas-safira-design.doc, https://www.dfat.gov.au/sites/default/files/indonesia-strengthening-agricultural-final-rural-areas-safira-design.doc
Value Chain Financing Model for Farmers in Indonesia – YouTube, https://www.youtube.com/watch?v=NcYBkQQ4S1k
Empowering Avocado Demand: Unveiling the 2025 Nutrition Marketing Plan, https://hassavocadoboard.com/happenings/empowering-avocado-demand-unveiling-the-2025-nutrition-marketing-plan/
Report Name:Avocado Annual – USDA Foreign Agricultural Service, https://apps.fas.usda.gov/newgainapi/api/Report/DownloadReportByFileName?fileName=Avocado%20Annual_Guadalajara_Mexico_MX2025-0017.pdf
Avocado Market Report 2025 – Strategies & Demand 2034, https://www.thebusinessresearchcompany.com/report/avocado-global-market-report
Avocado Market Size, Share | Industry Outlook [2025-2032], https://www.skyquestt.com/report/avocado-market
Hass Avocado Climate Requirements | Fruty Green, https://frutygreen.com/en/hass-avocado-climate-requirements-2/
Air Temperature as a Key Indicator of Avocado (Cvs. Fuerte, Zutano, Hass) Maturation Time in Mediterranean Climate Areas: The Case of Western Crete in Greece – MDPI, https://www.mdpi.com/2077-0472/13/7/1342
avocado production in asia and the pacific – FAO Knowledge Repository, https://openknowledge.fao.org/bitstreams/b5c8ab50-a502-4c6a-9de9-0e2362dfd475/download
Avocado Harvest, Yield per hectare and Storage – Wikifarmer, https://wikifarmer.com/library/en/article/avocado-harvest-yield-per-hectare-and-storage
Indonesia Cold Chain Logistics Market Size & Share Analysis – Industry Research Report – Growth Trends – Mordor Intelligence, https://www.mordorintelligence.com/industry-reports/indonesia-cold-chain-logistics-market